Wanneer je autisme hebt, kan de drempel om te beginnen gigantisch voelen. Spullen stapelen zich op, een bureau verdwijnt onder een berg papieren en kleding ligt uitgespreid over de vloer. En hoe langer het blijft liggen, hoe moeilijker het wordt om weer het overzicht terug te krijgen. Voor mensen met autisme is opruimen vaak geen kwestie van onwil of slordigheid. Het kost gewoon veel meer energie. En daar zijn goede redenen voor. In deze blog leg ik uit waarom dat zo is en wat je kunt doen om het makkelijker te maken en zo toch je huis opgeruimd te houden.
Waarom opruimen bij autisme extra lastig kan zijn
Opruimen in combinatie met autisme is niet alleen een fysieke handeling. Dit hangt samen met executieve functies, dat zijn de regelfuncties van je brein die nodig zijn om taken te starten, te organiseren, te plannen en af te maken. Juist deze onderdelen zijn dingen waar het autistische brein moeite mee heeft. Als die executieve functies anders werken, kost opruimen veel meer moeite. Hieronder een paar veelvoorkomende obstakels. Dit zelfde geldt voor vrouwen met ADHD.
1. Overprikkeling door visuele chaos
Een rommelige kamer is voor veel mensen met autisme niet ‘gewoon wat spullen’, maar een stortvloed aan prikkels. Elke losse sok, elk papiertje en elk rondslingerend item kan iets oproepen: een herinnering, een gedachte of een gevoel. Dat zorgt voor overprikkeling, waardoor het brein in de stress schiet. Zo kunnen er vragen opkomen als: Waar begin ik? Wat hoort waar? Moet ik dat nog bewaren? Wat als ik iets weggooi en er spijt van krijg?
2. Moeite met het bepalen van prioriteiten
Als alles belangrijk lijkt, is het moeilijk kiezen waar je mee begint. Moet eerst de administratie bijgewerkt worden? Of de keuken opgeruimd worden? Of de was? Het gebrek aan overzicht zorgt voor verlamming. Je doet dan liever niks, omdat je niet weet wat het ‘beste’ is om te doen. Ook dit is een gevolg van uitdagingen op het gebied van executieve functies.
3. Keuzestress: houden of weggooien?
Beslissingen nemen kan heel vermoeiend zijn, zeker als het over spullen gaat die persoonlijke waarde hebben. Misschien zit er emotie aan een oude kaart, een steentje van vakantie of een kapot item dat mogelijk nog te maken is. De angst om iets weg te doen wat later gemist wordt, is soms zo sterk dat je keuzes maken liever uitstelt en laat liggen. Hierbij komen weer die executieve functies kijken, je kan hierdoor niet alle opties of gevolgen goed overzien, wat verlammend kan werken.
4. Hechting en routines
Voor veel mensen met autisme geeft hun omgeving houvast. Als spullen altijd op dezelfde plek liggen (zelfs al is dat in een ogenschijnlijk rommelige hoek), geeft dat een gevoel van controle. Als iemand anders opruimt of iets verplaatst, voelt dat als een inbreuk. Je rommel kan aanvoelen als iets veiligs en iets waar jouw controle ligt, en daar afscheid van nemen kan lastig zijn.
5. Veel beslissingen tegelijk moeten nemen
Denk aan een bureau met stapels papier, lege pennen, notities, oude snoeren en bonnetjes. Voor een buitenstaander zou dit mogelijk zo opgeruimd zijn, maar voor iemand met autisme voelt het alsof je 40 beslissingen tegelijk moet nemen. Elke brief moet gelezen worden om te bepalen of hij weg mag, elke pen getest. Het overzicht ontbreekt en de stress loopt op nog voor je begonnen bent.
Wat helpt wél? Praktische tips
Gelukkig zijn er manieren om opruimen met autisme minder zwaar te maken. Het belangrijkste? Je verwachtingen bijstellen en niet te streng zijn voor jezelf. Opruimen hoeft absoluut niet perfect of in één keer. Deze tips kunnen helpen:
Begin klein
Richt je op één plank, één lade of een hoekje van een tafel. Hoe kleiner de taak, hoe beter deze te overzien is. Grote opruimprojecten hak je op in kleine stappen. Hierdoor is de kans veel groter dat je kunt beginnen zonder overweldigd te raken.
Werk met een vaste volgorde of stappenplan
Een stappenplan kan houvast geven. Bijvoorbeeld:
1. Spullen sorteren (weggooien, bewaren, elders opbergen)
2. Keuzes maken
3. Vaste plek bepalen
4. Ruimte schoonmaken
5. De spullen terugleggen en organizen
Je kunt dit visueel maken met pictogrammen, labels of gewoon een lijstje op papier.
Als je moeite hebt met kiezen, helpt het ook om de keuze kleiner, visueler of eenvoudiger te maken. Dat kan helpen om de belasting op je executieve functies te verlagen. Je hebt vooraf al kaders bedacht, waardoor je niet alles op hetzelfde moment hoeft te beslissen. Bijvoorbeeld:
● Gebruik beslisregels: zoals ‘als ik het afgelopen jaar niet heb gebruikt en het makkelijk te vervangen is, mag het weg’.
● Werk met een tussenstap: maak een ’twijfeldoos’ waarin je spullen legt waar je nog niet uit bent, die kun je later opnieuw bekijken (zet dit in je agenda, zodat je het niet vergeet!).
● Beperk het aantal keuzes tegelijk: in plaats van twintig dingen te moeten beoordelen, kies je er bijvoorbeeld steeds drie.
Gebruik een timer of tijdsblok
Stel een timer in op 10 of 15 minuten. Daarna kun je even 5 minuten pauze nemen, om daarna weer 10 tot 15 minuten op te ruimen. Dit heet ook wel de Pomodoro-methode. Het verlaagt de druk, omdat je weet dat het opruimen geen uren hoeft te duren. De gezonde tijdsdruk kan je een zetje geven om in actie te komen en het opruimen niet uren uit te stellen.
Kies een goed moment
Ga niet opruimen als je moe, gestrest of net thuis bent van school of werk. Dit kan alleen maar frustrerend zijn, omdat je als je moe of gestrest bent veel meer moeite zult hebben met opruimen. Kies daarom een rustig moment met zo min mogelijk afleiding.
Wees mild voor jezelf (of je kind)
Opruimen is géén wedstrijd. Het hoeft niet perfect. Belangrijk hierbij is om ook kleine successen te vieren. Heb je een lade opgeruimd? Top! Morgen weer een stukje. Ook al doe je telkens maar een klein beetje, op de lange termijn merk je dat je huis steeds netter wordt. Daarnaast kun je ook je kind betrekken bij het opruimen en het samen doen.
Je hoeft het niet alleen te doen!
Als je merkt dat opruimen steeds uitloopt op frustratie, weet dan dat je niet de enige bent. Luiheid of onwil? Zeker niet: wanneer je autisme hebt, werkt je brein gewoon anders en dat vraagt om een andere aanpak.
Om hulp vragen mag want je hoeft het niet allemaal alleen te doen. Soms is het fijn als er iemand meedenkt, structuur aanbrengt en samen stap voor stap helpt om overzicht te krijgen. Wil je hier verder in duiken en leren hoe je het opruimen (en het maken van keuzes!) makkelijker maakt voor een neurodivergent brein? Meld je dan aan voor mijn masterclass ‘Hoe kan het dat wij als ADHD’ers opruimen zo f*cking moeilijk vinden?’ – ook zeer waardevol voor mensen met autisme!
